شناخت رمز و رازهای مغز: نگاهی به زندگی پنهان ذهن
نویسنده: ماریانو سیگمان
آیا این مسئله که کودک انسان چگونه مهم‌ترین راه ارتباطی خود با دیگران را یاد می‌گیرد ذهنتان را مشغول کرده است؟ آیا می‌دانید مغز انسان دو یا چند زبانه، چه تفاوتی با مغز افراد تک زبانه دارد؟ به نظر شما آیا کودکی که هنوز زبان باز نکرده است از مفاهیم اخلاقی سر در می‌آورد؟ آیا عقل و شهود با هم در تضاد هستند یا همراه و هم مسیر؟ چه عاملی باعث می‌شود که ما به داوری‌هایمان اعتماد کنیم و خطرات ناشی از خطاهایمان را نادیده بگیریم؟ آگاهی، اراده آزاد و ناهشیار چه هستند و چه نسبتی با ما دارند؟ حین خواب، مغز ما بیدار است یا کاملاً خواب؟ رویاها چه حرفی برای گفتن درباره‌ی ما دارند؟ آیا مغز و ساختار آن ثابت است یا تغییر می‌پذیرد؟ یادگیری و حافظه چگونه ما را به یک انسان منحصر به فرد تبدیل می‌کنند؟ و در آخر، با تمام این سوالات و جواب‌هایشان چه می‌توان کرد؟
ماریانو سیگمان[۱]، دانشمند برجسته آرژانتینی در حوزه علوم اعصاب، رویکرد مرسوم کتاب‌های درسی را کنار گذاشته و از فلسفه، زیست‌شناسی، شطرنج، شرط بندی، موسیقی، ادبیات و هنر استفاده می‌کند تا روایتی گیرا در جهت رمزگشایی از ذهن خلق کرده و به همین علت «زندگی پنهان ذهن» فراخوانی است برای تمام علاقه مندان به مغز و فرآیندهای درون آن!
سیگمان در این کتاب شما را به سفری مهیج در قلمرو اسرارآمیز مغز انسان دعوت می‌کند. او به طور یکپارچه تحقیقات پیشرو و خلاقانه را با روایت‌های قابل درک ترکیب می‌کند و مفاهیم پیچیده را به طرز شگفت‌انگیزی در دسترس خواننده قرار می‌دهد. او عمیقاً به تعامل پیچیده‌ی بین ژن‌ها و محیط می‌پردازد، تعاملی که توانایی‌های شناختی ما را شکل می‌دهد. او حتی پا را فراتر گذاشته و به مرزهای هیجان انگیز علوم اعصاب، بحث در مورد رابطه‌ی مغز و رایانه و پتانسیل دستکاری رویاها، وارد می‌شود.
گستردگی مطالب این کتاب و در عین حال موجز بودن، آن را نه تنها به کتابی آموزنده بلکه تحول آفرین تبدیل کرده است. سیگمان شما را مجبور می‌کند تا عقایدتان را در مورد چگونگی فکر کردن، احساس کردن و تصمیم گیری، بازنگری کنید. او با شاهد گرفتن تحقیقات مختلف خودشیفتگی، غرور و اعتماد به نفس ما را به چالش کشیده و با قدرتی مثال زدنی واقعیت را به رخ خواننده می‌کشد؛ وضعیتی که «راس هریس[۲]» آن را «سیلی واقعیت» می‌نامد.
در ادامه قصد دارم به دلایلی اشاره کنم که به واسطه آنها علاقه‌مندان به علوم اعصاب این کتاب را ارزشمند خواهند یافت:
بنیان علمی محکم: سیگمان مرد علم است. او در سفر شناخت ذهن، خواننده را به سمت مسیری از جنس روانشناسی، زبان‌شناسی و ریاضیات راهنمایی می‌کند و دیدگاهی همه جانبه از ذهن ارائه می‌دهد. بدیهی است که در این مسیرگاه سرخوشانه لذت می‌بریم و محو تماشای افق‌های دور دستیم و گاه ناهمواری مسیر پاهایمان را می‌آزارد و ادامه سفر را دشوار می‌کند. بگذارید به شما هشداری بدهم؛ در اینکه هیچ اثری بی‌نقص نیست شکی ندارم اما فراموش نکنید ما انسان‌ها همیشه از آنچه ما را از تخت قدرت و تکبرمان پایین بکشد بیزاریم و این کتاب حریفی سرسخت و کار بلد است.
سکوی پرتاب برای کاوش بیشتر: این کتاب میل به تعمق بیشتر را برمی‌انگیزد. سیگمان علاوه بر ارائه منابع ارزشمند برای مطالب خود، همزمان شما را ترغیب می‌کند تا با به کار انداختن قوه نقد خودتان به کاوش بیشتر در زمینه‌های خاصی که کنجکاوی شما را برمی‌انگیزد نیز بپردازید. گاهی کم و کاستی‌های تحقیقات را گوشزد می‌کند و خودش هم مشخصاً به دنبال نتیجه گیری قطعی نیست بلکه مشاهدات تجربی خود و همکارانش از سراسر دنیا را روایت می‌کند.
زبان ساده و قابل فهم: سیگمان موضوعات پیچیده‌ای را با زبانی واضح و جذاب ارائه داده است که خواننده مبتدی را به مشقت نمی‌اندازد. به ویژه اینکه کتاب به شیوه‌ای روایی به عمق موضوعات مهم علوم اعصاب-شناختی وارد می‌شود. همین موضوع کتاب «زندگی پنهان ذهن» را تبدیل به کتابی کرده است که برای کسانی که پیشینه علمی در حوزه علوم اعصاب ندارند نیز قابل درک باشد. پس اگر به حد متوسطی از زبان انگلیسی تسلط دارید، می‌توانید به سراغ نسخه اصلی کتاب هم بروید.
ترجمه‌ی روان و لذت بخش: ترجمه‌ی قابل فهم، دقیق و تخصصی خانم فرهادیان ترجمه فارسی این کتاب را به اثری ارزشمند تبدیل کرده‌است. در زمانه‌ای که خرید کتاب ترجمه در کشور عزیزمان بخصوص در حوزه‌های تخصصی حتی از انتشارات نامدار هم کاری عبث و جانکاه است و در این وضعیت اقتصادی نتیجه‌ای جز خالی شدن جیب خواننده‌ی بی‌گناه از همه جا بی‌خبر و پر شدن جیب ناشر ندارد، ماندانا فرهادیان ترجمه‌ای قابل تحسین ارائه داده است. چند کتاب دیگر از ایشان نیز در حوزه‌ی علوم اعصاب و روانشناسی لایق معرفی است که در فرصت‌های آتی به آنها نیز خواهم پرداخت.
در نهایت اگر شما فردی علاقه مند به علوم اعصاب هستید که مشتاق به کاوش در دنیای گیرای ذهن انسان است، «زندگی پنهان ذهن» کتابی ضروری برای خواندن است. این کتاب با مواجه ساختن شما با کارکردهای پیچیده و شگفت انگیز ذهن، وادارتان می‌کند تا در مورد ماهیت وجود انسان تأمل و بازنگری کنید.
به قلم: اردشیر نبی‌زاده
دانشجو دکتری علوم اعصاب، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی