ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﻋﺎﻣﻞ ﮔﺴﺘﺮش داﻧﺶ و ﺳﺮﭼﺸﻤﻪی ﺗﻤﺪن ﺑﺸﺮی اﺳﺖ. اﮔﺮﭼﻪ در دﻫﻪﻫﺎی ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﻪ ﺣﻮزهﻫﺎی ﺧﺎﺻﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﻫﻨﺮﻫﺎی ﺗﺠﺴﻤﯽ ﯾﺎ ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ ﻣﺤﺪود ﺑﻮده اﺳﺖ، اﻣّﺎ اﻣﺮوزه اﯾﻦ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺑﺎ ﻇﻬﻮر ﻓﻨﺂوریﻫﺎی راﯾﺎﻧﻪای و ﻧﯿﺎز روزاﻓﺰون ﺑﻪ اﯾﺪهﻫﺎی ﺟﺪﯾﺪ و ﻧﻮآوراﻧﻪ در ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻓﺮآوردهﻫﺎ، ﺑﻪ ﻋﻨﺼﺮ اﺳﺎﺳﯽ زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎن ﻣﺒّﺪل ﺷﺪه اﺳﺖ. درک اﻫﻤﯿﺖ ﺧﻼّﻗﯿﺖ در دﻫﻪﻫﺎی اﺧﯿﺮ، اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻮﺟﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪی ﺟﻬﺎﻧﯽ را ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪی ﭘﺮورش ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﺑﻪدﻧﺒﺎل داﺷﺘﻪ اﺳﺖ. اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اراﺋﻪی ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ واﺣﺪ و ﺟﺎﻣﻊ از ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﭘﯿﭽﯿﺪهی آن در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻫﻤﻮاره ﭼﺎﻟﺶ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰ و ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﺑﻮده اﺳﺖ. در ﻫﺮ ﺣﺎل اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺧﻼّﻗﯿﺖ دارای دو ﻋﻨﺼﺮ اﺳﺎﺳﯽ اﺑﺘﮑﺎر )ﯾﻌﻨﯽ ﺟﺪﯾﺪ و ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮدن ﺑﺎ ﮐﺎرﻫﺎی ﮔﺬﺷﺘﻪ( و ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﯾﺎ اﺛﺮﺑﺨﺸﯽ )ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺮﺗﺒﻂ و ﻣﻔﯿﺪ ﺑﺮای ﻫﺪف ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﺪه( اﺳﺖ. ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ دو ﻋﻨﺼﺮ، ﺧﻼّﻗﯿﺖ در ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺗﻮﻟﯿﺪ اﯾﺪه ﯾﺎ ﻓﺮآوردهی ﺑﺪﯾﻊ، ﻣﻔﯿﺪ و ﻣﺆﺛﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﺷﻮد. آﻧﭽﻪ زﯾﺮﺑﻨﺎی اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ را ﺑﻪﺻﻮرت ﺿﻤﻨﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ، رد ﻧﻈﺮﯾﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺰرگ [1] ﯾﺎ روﯾﮑﺮد ﻧﺎﺑﻐﻪ اﻧﮕﺎری [2] اﺳﺖ. ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﻧﻪ ﻗﺎﺑﻠﯿﺘﯽ ﻣﺘﮑﯽ ﺑﻪ ﻧﺒﻮغ ذاﺗﯽ، ﺑﻠﮑﻪ ﻗﺎﺑﻠﯿﺘﯽ اﮐﺘﺴﺎﺑﯽ و ﻧﺎﺷﯽ از ﻋﻤﻠﮑﺮدﻫﺎی ﺑﻬﯿﻨﻪی ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎی ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ذﻫﻦ اﻧﺴﺎن ﻣﯽ باﺷﺪ.
ﭼﻪ ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎﯾﯽ زﯾﺮﺑﻨﺎی ﺧﻼّﻗﯿﺖ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ؟
ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎی ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺳﺖ. ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎی اﺻﻠﯽ ﺧﻼّﻗﯿﺖ را: (1 ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽﻫﺎی ﻓﮑﺮی، 2( داﻧﺶ، 3( ﺳﺒﮏﻫﺎی ﺗﻔﮑﺮ، 4( ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎی ﻓﺮاﺷﻨﺎﺧﺘﯽ، 5( ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎی ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ، 6( ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎی ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ، 7( ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎی اﻧﮕﯿﺰﺷﯽ و 8( ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎی ﻣﺤﯿﻄﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ. ﻣﯿﺰان ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮی اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪهی ﺗﻔﺎوتﻫﺎی ﻓﺮدی در ﺧﻼّﻗﯿﺖ اﺳﺖ.
۱) ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽﻫﺎی ﻓﮑﺮی: ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽﻫﺎی ﻓﮑﺮی ﺑﺮای ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﺷﺮط ﻻزﻣﻨﺪ، اﻣًﺎ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ. ﺳﻪ ﻣﻬﺎرت ﻓﮑﺮی ﮐﻪ از اﻫﻤﯿﺖ وﯾﮋهای ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ: ۱)( ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺗﻠﻔﯿﻖ ﺑﺮای دﯾﺪن ﻣﺸﮑﻼت ﺑﻪ روشﻫﺎی ﺟﺪﯾﺪ و ﻓﺮار از ﻣﺮزﻫﺎی ﺗﻔﮑﺮ ﻣﺘﻌﺎرف، 2)( ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺑﺮای ﺗﺸﺨﯿﺺ اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺪامﯾﮏ از اﯾﺪهﻫﺎ ارزش دﻧﺒﺎل ﮐﺮدن را دارﻧﺪ و 3)( ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ زﻣﯿﻨﻪای- ﻋﻤﻠﯽ ﺑﺮای ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﮐﺮدن دﯾﮕﺮان ﺑﺮای ﭘﺬﯾﺮش اﯾﺪهﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. ﺑﺮای ﺧﻼّق ﺑﻮدن، اﺑﺘﺪا ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﯾﺪهﻫﺎی ﺟﺪﯾﺪ ﮔﺮﻓﺖ، اﯾﻦ اﯾﺪهﻫﺎ را ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮐﺮد و ﺳﭙﺲ آنﻫﺎ را ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﻋﺮﺿﻪ ﮐﺮد.
2) داﻧﺶ: ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮد در ﻣﻮرد زﻣﯿﻨﻪی ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﮐﺎﻓﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﮕﯿﺮد ﮐﻪ از داﻧﺶ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ، اﻣًﺎ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل، اﺟﺎزه ﻧﺪﻫﺪ ﮐﻪ داﻧﺶ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻪ ﺟﺎی ﮐﻤﮏ، ﻣﺎﻧﻊ او ﺷﻮد.
(3 ﺳﺒﮏﻫﺎی ﺗﻔﮑﺮ: ﺳﺒﮏﻫﺎی ﺗﻔﮑﺮ، ﺗﺮﺟﯿﺢ ﺑﻪ ﺗﻔﮑﺮ و ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﺮای ﺗﻔﮑﺮ ﺑﻪ روشﻫﺎی ﺟﺪﯾﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ. اﯾﻦ ﺳﺒﮏﻫﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﺒﮏ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬار و ﻟﯿﺒﺮال ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﺳﺒﮏ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬار ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻟﺬت ﺑﺮدن از ﻓﮑﺮ ﮐﺮدن ﺑﻪ روش ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎی ﭘﯿﺮوی از دﯾﮕﺮان اﺳﺖ و ﺳﺒﮏ ﻟﯿﺒﺮال ﺷﺎﻣﻞ ﻟﺬت ﺑﺮدن ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻓﮑﺮ ﮐﺮدن ﺑﻪ روشﻫﺎی ﺟﺪﯾﺪ ﺗﺎ روشﻫﺎی ﻗﺪﯾﻤﯽ اﺳﺖ. اﯾﻦ ﺳﺒﮏﻫﺎ ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮد ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪﻃﻮر ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﺑﻮﻣﯽ ﻓﮑﺮ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﺘﻔﮑﺮ ﺧﻼّق ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮد.
4) ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎی ﻓﺮاﺷﻨﺎﺧﺘﯽ: ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎی ﻓﺮاﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺧﻼّﻗﯿﺖ، ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎی اﺟﺮاﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ زﯾﺮﺑﻨﺎی ﺗﻔﮑﺮ ﺧﻼّق را ﺷﮑﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ. اﯾﻦ ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪی: (1 ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﺸﮑﻞ، 2( ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﺴﺌﻠﻪ، و 3( ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ.
ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﺸﮑﻞ: ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯿﺰان اﻫﻤﯿﺖ ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻞ و ﭘﯿﺎﻣﺪ ﺗﺸﺨﯿﺺ آن اﺳﺖ.
ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﺴﺌﻠﻪ: اﻃﻤﯿﻨﺎن از ﺻﺤﺖ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﺴﺌﻠﻪی ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ اﺳﺖ.
ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﺴﺌﻠﻪ: ﺑﻪدﻧﺒﺎل ارزﯾﺎﺑﯽ و ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ راه ﺣﻞ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﺮای ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺳﺖ.
۵) ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎی ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ: ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎی ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﺮک ﺑﯿﻨﺶﻫﺎی ﺧﻼّق ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺷﺎﻣﻞ رﻣﺰﮔﺬاری اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ و ﺗﺮﮐﯿﺐ اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ اﺳﺖ.
رﻣﺰﮔﺬاری اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ: ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﯾﺎﻓﺘﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﮐﺎر ﺧﻼّﻗﺎﻧﻪ اﺳﺖ.
ﺗﺮﮐﯿﺐ اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ: ﻧﺤﻮهی ﺗﺮﮐﯿﺐ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺮای رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﯾﮏ راه ﺣﻞ ﺧﻼّﻗﺎﻧﻪ اﺳﺖ.
6) ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎی ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ: ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎی ﻣﺘﻌﺪدی از اﻫﻤﯿﺖ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ ﺧﺎص ﺑﺮای ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺧﻼّق ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ. اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ ﺷﺎﻣﻞ، اﻣّﺎ ﻧﻪ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ، ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ ﻣﻮاﻧﻊ، ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ رﯾﺴﮏ ﻣﻌﻘﻮل، ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺗﺤﻤﻞ اﺑﻬﺎم، و ﺧﻮدﮐﺎرآﻣﺪی اﺳﺖ. اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮیﻫﺎی ﻓﺮد ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ. ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﻓﺮد ﺧﻼّق ﺑﺎﯾﺪ روﺷﻨﻔﮑﺮ و دارای اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﯾﺮی ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺑﺎﺷﺪ.
روﺷﻨﻔﮑﺮی: ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﺬﯾﺮای ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎ و اﯾﺪهﻫﺎی ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻮدن اﺳﺖ.
اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﯾﺮی ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ: ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﻓﮑﺮ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﻌﺎل و ﺑﻪ ﺷﯿﻮهﻫﺎی ﺟﺪﯾﺪ اﺳﺖ.
۷) ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎی اﻧﮕﯿﺰﺷﯽ: اﻧﮕﯿﺰهی دروﻧﯽ ﺑﺮای ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﺿﺮوری اﺳﺖ. اﻓﺮاد ﺑﻪﻧﺪرت ﮐﺎر ﺧﻼّﻗﺎﻧﻪی واﻗﻌﯽ را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ، ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ اﻧﺠﺎم آن ﮐﺎر را دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎی ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺑﺮ روی ﭘﺎداش ﺑﺮ ﺧﻮد ﮐﺎر ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺷﻮﻧﺪ. داﺷﺘﻦ اﻧﮕﯿﺰه ﺑﺮای اﻧﺠﺎم ﮐﺎر ﺧﻼّﻗﺎﻧﻪ در اﻏﻠﺐ ﻣﻮاﻗﻊ ذاﺗﯽ ﻧﯿﺴﺖ، ﺑﻠﮑﻪ ﻓﺮد ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻣﯽﮔﯿﺮد ﺗﺎ ﺑﺎ ﯾﮏ ﭼﯿﺰ ﯾﺎ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮی اﻧﮕﯿﺰه ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ. اﯾﻦ ﻣﺆﻟﻔﻪ ﺷﺎﻣﻞ دو زﯾﺮﻣﺆﻟﻔﻪی ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ از ﺟﻤﻌﯿﺖ و ﺟﻮ ﻓﮑﺮی ﺣﺎﮐﻢ اﺳﺖ.
ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ از ﺟﻤﻌﯿﺖ: ﺑﻪﻣﻌﻨﺎی اداﻣﻪ دادن ﺑﻪ راه ﺧﻮد ﺑﺎ وﺟﻮد ﻓﺸﺎرﻫﺎی دﯾﮕﺮان اﺳﺖ.
ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ از ﺟﻮ ﻓﮑﺮی ﺣﺎﮐﻢ: ﺑﻪﻣﻌﻨﯽ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻓﺮد ﺑﺮای آﮔﺎﻫﯽ از ﭘﯿﺶ ﻓﺮضﻫﺎی ذﻫﻨﯽ ﺧﻮد و زﯾﺮ ﺳﺆال ﺑﺮدن آنﻫﺎ اﺳﺖ.
۷) ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎی ﻣﺤﯿﻄﯽ: در ﻧﻬﺎﯾﺖ، ﻓﺮد ﺑﻪ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﻧﯿﺎز
دارد ﮐﻪ از اﯾﺪهﻫﺎی ﺧﻼّﻗﺎﻧﻪی او ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ آنﻫﺎ ﭘﺎداش دﻫﺪ. ﻓﺮد ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎﺑﻊ دروﻧﯽ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﺮای ﺗﻔﮑﺮ ﺧﻼّﻗﺎﻧﻪ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ، اﻣًﺎ ﺑﺪون ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ )ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل، وﺟﻮد ﯾﮏ اﻧﺠﻤﻦ ﺑﺮای اراﺋﻪی اﯾﺪهﻫﺎ(، ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ. اﯾﻦ ﻣﺆﻟﻔﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺷﮑﻞدﻫﯽ ﻣﺤﯿﻂ و اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺤﯿﻂ ﺑﺮای ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺧﻼّﻗﺎﻧﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ.
ﺷﮑﻞدﻫﯽ ﻣﺤﯿﻂ: ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ آﯾﺎ ﻓﺮد ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺷﮑﻞدﻫﯽ ﻣﺤﯿﻂ اﻃﺮف ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای دارد ﮐﻪ در آن اﺟﺎزهی ﺑﯿﺎن اﯾﺪهﻫﺎی ﺧﻼّﻗﺎﻧﻪ و ﺣﺘﯽ ﻗﺪرداﻧﯽ از آنﻫﺎ داده ﺷﻮد.
اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺤﯿﻂ: ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﯾﺎﻓﺘﻦ زﻣﯿﻨﻪﻫﺎی ﺗﺸﻮﯾﻖ ﺧﻼّﻗﯿﺖ در ﻣﺤﯿﻂ ﺧﻮد اﺳﺖ.
ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﺑﺮاﺳﺎس اﺛﺮﺑﺨﺸﯽ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪی ﻣﯽﺷﻮد؟ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺧﻼّﻗﺎﻧﻪ را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮاﺳﺎس اﺛﺮﺑﺨﺸﯽ آن در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪی ﮐﻠﯽ (۱ ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﻧﺎﺷﻨﺎس، (۲ ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﺗﻌﺎﻣﻠﯽ و (۳ ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﺗﺤﻮل آﻓﺮﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮد.
1) ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﻧﺎﺷﻨﺎس: ﺧﻼّﻗﯿﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻨﻮز ﮐﺸﻒ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ. ﺑﻪﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ، ﺣﺎﺻﻞ ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﻓﺮد اﺛﺮی ﺑﺪﯾﻊ و ﻣﻔﯿﺪ، اﻣﺎ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪاﺳﺖ.
2) ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﺗﻌﺎﻣﻠﯽ: ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﺑﺮای درﯾﺎﻓﺖ ﭘﺎداش از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد ﻓﺮد ﯾﺎ دﯾﮕﺮان ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﺛﺮات ﻣﺜﺒﺖ، ﺧﻨﺜﯽ ﯾﺎ ﻣﻨﻔﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. اﯾﻦ ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﺷﺎﻣﻞ دو ﻧﻮع: ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﺑﯽ اﺛﺮ: ﺧﻼّﻗﯿﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد درﯾﺎﻓﺖ ﭘﺎداش، ﻫﺮﮔﺰ ﭘﺎ ﻓﺮاﺗﺮ از ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﮐﻨﻨﺪهﻫﺎﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ آزﻣﻮنﻫﺎی ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﯾﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎی ﮐﻼس درس ﻧﻤﯽﮔﺬارد.
ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﮐﺎﻣﻼً ﺗﻌﺎﻣﻠﯽ: ﺧﻼّﻗﯿﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ درﯾﺎﻓﺖ ﭘﺎداش از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد ﻓﺮد ﯾﺎ ﺗﻮﺳﻂ دﯾﮕﺮان ﻣﯽﺷﻮد.
3) ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﺗﺤﻮلآﻓﺮﯾﻦ: ﺧﻼّﻗﯿﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺜﺒﺖ، ﻣﻌﻨﺎدار و ﭘﺎﯾﺪار در ﺑﺮﺧﯽ ﺳﻄﻮح ﺑﺮای ﺟﻬﺎن ﻣﯽﺷﻮد.
ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﺧﻮد ﺗﺤﻮل آﻓﺮﯾﻦ: ﺧﻼّﻗﯿﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آن ﺷﺨﺺ، اﮔﺮﭼﻪ ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻓﻌﻠﯿﺖ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ، اﻣﺎ ﻟﺰوﻣﺎً ﺑﺮ دﯾﮕﺮان اﺛﺮ ﻧﻤﯽﮔﺬارد.
ﺧﻼّﻗﯿﺖ دﮔﺮ ﺗﺤﻮلآﻓﺮﯾﻦ: ﺧﻼّﻗﯿﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آن ﻓﺮد زﻧﺪﮔﯽ دﯾﮕﺮان و ﻧﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد را ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽدﻫﺪ. ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﮐﺎﻣﻼً ﺗﺤﻮل آﻓﺮﯾﻦ: ﺧﻼّﻗﯿﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی آن زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد و دﯾﮕﺮان را ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺜﺒﺖ ﻣﺘﺤﻮل ﻣﯽﮐﻨﺪ. اﯾﻦ ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻢ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﻧﯿﺎز ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺑﻪ آن وﺟﻮد دارد.
ﻧﻘﻄﻪی ﻏﺎﯾﯽ ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﭼﯿﺴﺖ ؟
ﺧﻼّﻗﯿﺖ در ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺖ و ﯾﮑﻢ ﺗﺠﻠﯽ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽﻫﺎی ﻓﺮد در ﺗﻐﯿﯿﺮ- ﭘﺎراداﯾﻢﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ. از اﯾﻦ رو، ﻫﺪف ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺣﻔﻆ ﭘﺎراداﯾﻢ، ﻣﺘﻼﺷﯽ ﮐﺮدن ﭘﺎراداﯾﻢ و ﯾﺎ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﮐﺮدن ﭘﺎراداﯾﻢﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ.
1) ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﺑﺮای ﺣﻔﻆ ﭘﺎراداﯾﻢ:
ﺧﻼّﻗﯿﺖ در ﺟﻬﺖ ﺣﻔﻆ ﭘﺎراداﯾﻢ ﺷﺎﻣﻞ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﮑﺮار، ﻫﺪفﮔﺬاری ﻣﺠﺪد، ﮔﺎمﻫﺎی ﮐﻮﭼﮏ و ﺟﻬﺶ ﺑﺰرگ اﺳﺖ.
• ﺗﮑﺮار: زﻣﺎﻧﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد ﮐﻪ ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺗﮑﺮار ﮐﺎری ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺰﺋﯽ اﺳﺖ. ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل، ﻧﺴﺨﻪی ۲۰۲۳ ﯾﮏ ﺧﻮدرو ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﺳﺎﺳﺎً ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻧﺴﺨﻪی ۲۰۲۲ آن ﺑﺎﺷﺪ.
• ﻫﺪفﮔﺬاری ﻣﺠﺪد: ﺷﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدن اﯾﺪهﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮای ﻫﺪﻓﯽ ﺟﺪﯾﺪ اﺳﺖ. ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل، داروﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺪف ﺧﺎﺻﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ، ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺮای ﻫﺪف دﯾﮕﺮی ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد. آﺳﭙﺮﯾﻦ اﺑﺘﺪا ﺑﺮای درد و ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﺮای رﻗﯿﻖ ﮐﺮدن ﺧﻮن اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ.
•ﮔﺎمﻫﺎی ﮐﻮﭼﮏ: ﺑﻪﻣﻌﻨﺎی ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ اﻧﺪک ﯾﮏ ﺣﻮزه درون ﯾﮏ ﭘﺎراداﯾﻢ اﺳﺖ. ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل، ﯾﮏ ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه ﺟﺪﯾﺪ درﺣﺎﻟﯿﮑﻪ دارای ﭼﻨﺪ وﯾﮋﮔﯽ ﺟﺪﯾﺪ اﺳﺖ، ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺗﻔﺎوت ﺑﺴﯿﺎری ﺑﺎ آﺧﺮﯾﻦ ﻧﺴﺨﻪی اراﺋﻪ ﺷﺪهی ﺧﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.
• ﺟﻬﺶ ﺑﺰرگ: ﺑﻪﻣﻌﻨﺎی ﮔﺴﺘﺮش ﯾﮏ ﺣﻮزه در ﺳﻄﺢ وﺳﯿﻊ، اﻣّﺎ درون ﭘﺎراداﯾﻢﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ. ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل، واﮐﺴﻦ ﻓﻠﺞ اﻃﻔﺎل ﺳﺎﻟﮏ ﯾﮏ ﺟﻬﺶ ﺑﺰرگ ﭘﯿﺶ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ رﯾﺸﻪﮐﻦ ﮐﺮدن ﯾﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﮐﺎﻫﺶ ﺷﺪﯾﺪ ﻓﻠﺞ اﻃﻔﺎل در ﺑﺴﯿﺎری از ﻧﻘﺎط ﺟﻬﺎن ﮐﻤﮏ ﮐﺮد.
2) ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺘﻼﺷﯽﮐﻨﻨﺪهی ﭘﺎرداﯾﻢ:
ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻣﺘﻼﺷﯽ ﮐﺮدن ﯾﮏ ﭘﺎراداﯾﻢ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد ﺷﺎﻣﻞ: (۱ ﺷﻮرش رادﯾﮑﺎﻟﯽ، (۲ ﺷﻮرش رادﯾﮑﺎﻟﯽ واﭘﺴﮕﺮاﯾﺎﻧﻪ، و (۳ ﺷﻮرش اﻧﻘﻼﺑﯽ اﺳﺖ.
•ﺷﻮرش رادﯾﮑﺎﻟﯽ: ﺧﻼّﻗﯿﺖ در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ در ﺟﻬﺘﯽ ﻣﺘﻔﺎوت از ﻧﻘﻄﻪی ﺷﺮوع ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ. ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل، واﮐﺴﻦﻫﺎی mRNA ﺑﺮای ﮐﻮوﯾﺪ ۱۹ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻮدﻧﺪ، ﺑﻠﮑﻪ ﻓﻨﺎوری ﺟﺪﯾﺪی ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﯾﺎ ﮐﺎﻫﺶ اﺛﺮات ﻣﻀﺮ ﺑﯿﻤﺎری ﻣﺤﺴﻮب ﺷﺪﻧﺪ.
•ﺷﻮرش رادﯾﮑﺎﻟﯽ واﭘﺴﮕﺮاﯾﺎﻧﻪ: ﺧﻼّﻗﯿﺖ در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺣﺮﮐﺖ در ﺟﻬﺘﯽ ﻣﺘﻔﺎوت از ﻧﻘﻄﻪی ﺷﺮوع ﻣﻨﺴﻮخ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل، ﺑﺴﯿﺎری از داروﻫﺎی ﮔﯿﺎﻫﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ آرﺗﻤﺰﯾﺎ [1] ﮐﻪ زﻣﺎﻧﯽ در ﻃﺐ ﻏﺮﺑﯽ ﺑﺮای درﻣﺎن ﻣﺎﻻرﯾﺎ رد ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ، اﮐﻨﻮن ﺑﻪﻋﻨﻮان داروی ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮای درﻣﺎن ﻣﺎﻻرﯾﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ.
•ﺷﻮرش اﻧﻘﻼﺑﯽ: ﺧﻼّﻗﯿﺖ در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﻘﻄﻪی آﻏﺎز ﺗﻼش ﺑﺮای ﺧﻠﻖ ﭘﺎراداﯾﻢ ﺟﺪﯾﺪ و رد ﮐﺎﻣﻞ ﭘﺎراداﯾﻢﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ. دﺳﺘﻮر ﮔﺸﺘﺎری ﻧﻮام ﭼﺎﻣﺴﮑﯽ [2] ﻧﻮآوری از اﯾﻦ ﻧﻮع اﺳﺖ.
(3ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﻧﺎﺷﯽ از ادﻏﺎم ﭘﺎراداﯾﻢﻫﺎ:
ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻮاﻓﻖ اﺳﺖ. ﺗﻮاﻓﻖ ﯾﻌﻨﯽ ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﭘﺎراداﯾﻢﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ. ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﯿﻮول [3] و ﺳﺎﯾﻤﻮن (1972) ﺑﺮ روی ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪی اﻧﺴﺎن، رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻮآوراﻧﻪ ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮ ادﻏﺎم ﮐﺮد.
ﺗﻔﮑﺮ ﺧﻼّق ﭼﻪ ﻣﺰاﯾﺎی دارد؟
ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﺑﺎ داﻣﻨﻪی وﺳﯿﻊ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻢ در ﺳﻄﺢ ﻓﺮدی و ﻫﻢ در ﺳﻄﺢ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺮای ﻃﯿﻒ وﺳﯿﻌﯽ از ﺣﻮزهﻫﺎ اﻫﻤﯿﺖ دارد. ﺧﻼّﻗﯿﺖ در ﺳﻄﺢ ﻓﺮدی ﺑﻪ ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻼت در ﮐﺎر و زﻧﺪﮔﯽ روزﻣﺮه ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﺪ، و در ﺳﻄﺢ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎی ﺟﺪﯾﺪ ﻋﻠﻤﯽ، آﺛﺎر ﻫﻨﺮی ﺑﺪﯾﻊ و اﺧﺘﺮاعﻫﺎی ﺟﺪﯾﺪ. ﭼﻬﺎر ﻣﺰﯾﺖ ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﺑﺮای ﻓﺮد ﺧﻼّق را ﻣﯽﺗﻮان در ﻣﻮارد زﯾﺮ ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺮد:
1) روان آﮔﺎﻫﯽ: ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﺳﺒﺐ اﻧﺴﺠﺎم اﻓﮑﺎر ﻓﺮد ﺧﻼّق ﻣﯽ
ﺷﻮد. ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل، ﻓﺮدی ﮐﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻨﻈﻢ ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻋﻮاﻃﻒ ﺧﻮد اﺣﺘﻤﺎم ﻣﯽورزد، از ﻣﺰاﯾﺎی ﺳﻼﻣﺖ ذﻫﻨﯽ و ﺟﺴﻤﯽ ﻧﺎﺷﯽ از آن ﺑﻬﺮه ﻣﯽﺑﺮد.
2) ارﺗﺒﺎط: ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺣﺲ ﭘﯿﻮﻧﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮد از ﻃﺮﯾﻖ
اﻋﻤﺎل ﺧﻼّﻗﺎﻧﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﮐﺎر ﺧﻮد ﺣﺲ ﻣﯽﮐﻨﺪ. ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل، ﻣﯿﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮدن ﺑﺴﺘﺮ ﺗﻔﮑﺮ ﺧﻼّق و اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﺮدﺑﺎری و ﺣﺲ ﻓﺎﺻﻠﻪی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮐﻤﺘﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﺮوهﻫﺎی اﻗﻠﯿﺖ ارﺗﺒﺎط وﺟﻮد دارد.
3) اﻧﮕﯿﺰه: ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اﺣﺴﺎس ﻋﻼﻗﻪ، ﻟﺬت، و ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ
در ﭘﺲ ﻟﺬت و رﺿﺎﯾﺖ از ﺧﻼّق ﺑﻮدن ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد.
۴) ﻣﯿﺮاث: اﺛﺮ ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﻓﺮد اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻣﺮگ او ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﺟﺎی ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ. اﯾﻦ اﺛﺮ در ﻧﺤﻮهی ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺧﻼّق ﯾﺎ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻓﺮد در ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﻼّﻗﺎﻧﻪی ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر و ﯾﺎ راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﯾﺎ اﻟﻬﺎم ﺑﺨﺸﯿﺪن او ﺑﻪ ﺗﻔﮑﺮ ﺧﻼّﻗﺎﻧﻪی دﯾﮕﺮان در زﻧﺪﮔﯽ روزﻣﺮه ﻣﺘﺠﻠﯽ ﻣﯽﺷﻮد.
ﭼﻪ ﻣﻮاﻧﻌﯽ ﺑﺮای ﺑﺮوز ﺧﻼّﻗﯿﺖ وﺟﻮد دارد؟
ﺧﻼّﻗﯿﺖ، از ﯾﮏ ﺳﻮ، ﺗﺎ ﺣﺪود زﯾﺎدی واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﮕﺮش ﻓﺮد ﺑﻪ ﮐﺎر، و ﺑﻪﻃﻮر ﮐﻠﯽ، ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ اﺳﺖ. ﺳﻪ ﻣﺎﻧﻊ اﺻﻠﯽ ﺧﻼّﻗﯿﺖ: (۱ ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ از ﺧﻮد، (۲ ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ از ﺟﻤﻌﯿﺖ، و (۳ ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ از ﺟﻮ ﻓﮑﺮی ﺣﺎﮐﻢ اﺳﺖ.
1) ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ از ﺧﻮد: اﻧﺴﺎن ﻣﯿﻞ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻊﮔﯿﺮی و ﺗﺜﺒﯿﺖ دارد. از اﯾﻦ رو ﺧﻮد را واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﺮی از اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژیﻫﺎ، ﺑﺎورﻫﺎ، اﯾﺪهﻫﺎ، اﺧﺘﺮاعﻫﺎ و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ﭘﯿﺸﻔﺮضﻫﺎ و روشﻫﺎی اﻧﺠﺎم ﮐﺎرﻫﺎ ﻣﯽداﻧﺪ و در ﺗﺮک آنﻫﺎ دﭼﺎر ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺖ.
در ﻧﺘﯿﺠﻪ، اﻏﻠﺐ ﺧﻮد را ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ﺑﺎورﻫﺎ ﯾﺎ ﻣﺸﺎرﮐﺖﻫﺎ ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ. اﯾﻦ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﺗﺪاوم ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ ﺗﺮک آن ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪی رﻫﺎ ﮐﺮدن ﺧﻮد ﻓﺮد ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮد، زﯾﺮا ﮐﻪ ﻓﺮد ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮد را در ﺣﺎل ﻓﮑﺮ ﮐﺮدن، اﺣﺴﺎس ﮐﺮدن ﯾﺎ رﻓﺘﺎر دﯾﮕﺮی ﻣﺘﺼﻮر ﺷﻮد.
2) ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ از ﺟﻤﻌﯿﺖ: دوﻣﯿﻦ ﻣﺎﻧﻊ، ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ از
ﺑﺎورﻫﺎ و در ﺳﻄﺤﯽ وﺳﯿﻊﺗﺮ، اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژیﻫﺎی ﺟﻤﻌﯽ اﺳﺖ. ﺧﻼّق ﺑﻮدن از اﯾﻦ ﻣﻨﻈﺮ ﺑﺴﯿﺎر دﺷﻮار و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻣﺘﻔﺎوت از دﯾﮕﺮان ﻓﮑﺮ و ﻋﻤﻞ ﮐﺮدن اﺳﺖ. اﯾﻦ درﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ واﺑﺴﺘﮕﯽ و ﺷﺒﯿﻪ ﺷﺪن ﺑﻪ دﯾﮕﺮان دارﻧﺪ. آنﻫﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد آﮔﺎﻫﯽ از وﺟﻮد اﺷﺘﺒﺎه در ﺗﻔﮑﺮ ﺟﻤﻌﯽ، ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﺮس از ﻃﺮد ﺷﺪن، ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﯽ و ﺣﺘﯽ اﺧﺮاج از ﮔﺮوهﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ اﻧﺪک را ﺑﺮ ﻧﻤﯽﺗﺎﺑﻨﺪ، از ﺟﻤﻊ ﺗﺒﻌﯿﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ.
3) ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ از ﺟﻮ ﻓﮑﺮی ﺣﺎﮐﻢ: اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ
ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻬﺎنﺑﯿﻨﯽ ﺧﻮد آﮔﺎﻫﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ. آنﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﯿﻮهای ﺧﺎص ﻓﮑﺮ و ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع ﻋﻤﻠﮑﺮد در آنﻫﺎ رﯾﺸﻪ دواﻧﺪه اﺳﺖ، آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﯾﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﻧﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ اﻋﺘﻘﺎدی، ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺑﺪﯾﻬﯿﺎت ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ. در ﻋﻠﻢ ﻧﯿﺰ ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ از ﭘﺎراداﯾﻢﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ، زﯾﺮا داﻧﺸﻤﻨﺪان آنﻫﺎ را ﻧﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﭘﺎراداﯾﻢ، ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ آﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ.
• از ﺳﻮﯾﯽ دﯾﮕﺮ، ﮐﻤﺒﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ ﯾﺎ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ، ﻋﺪم آﮔﺎﻫﯽ از ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﯾﺎ ﻧﺤﻮهی اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺧﻼّق، ﻓﻘﺪان اﯾﺪهی ﺧﻼّﻗﺎﻧﻪ، و ﻋﺪم ﺗﻤﺎﯾﺰ آﺷﮑﺎر ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﻓﺮآوردهﻫﺎ ﻧﯿﺰ از ﻣﻮاﻧﻊ اﺳﺎﺳﯽ ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ.
ﮐﻤﺒﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ: ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از اﺑﺰارﻫﺎی رواﻧﯽ، ﻣﺎدی، اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﺳﺖ. ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﺗﺼﻮر اﻧﺠﺎم ﺟﺮاﺣﯽ ﺑﺪون اﺑﺘﺪاﯾﯽﺗﺮﯾﻦ اﺑﺰار ﺟﺮاﺣﯽ دﺷﻮار اﺳﺖ، ﻓﻘﺪان ﺑﺮﺧﯽ از ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺳﺎﺳﯽ رواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﯽ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻧﮕﯿﺰه )ﺑﻪﺧﺼﻮص اﻧﮕﯿﺰهی دروﻧﯽ(، ﻣﻬﺎرت و داﻧﺶ ﺗﺨﺼﺼﯽ و ﻋﻤﻮﻣﯽ در ﯾﮏ ﺣﻮزه و ﻣﺤﯿﻂ ﻣﺴﺎﻋﺪ، اﺣﺘﻤﺎل ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺧﻼّﻗﺎﻧﻪ را ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽدﻫﺪ.
•ﻋﺪم آﮔﺎﻫﯽ از ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﯾﺎ ﻧﺤﻮهی ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺧﻼّق: ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی اﻫﺪاف و ﺗﻤﺎﯾﻼت ﻓﺮد ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺮﺧﯽ از اﻓﺮاد ﻣﯿﻠﯽ ﺑﻪ ﺑﺮوز ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﻧﺪارﻧﺪ. دﻻﯾﻞ اﯾﻦ اﻣﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮد ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺮای ﺧﻮد ﻫﻮﯾﺘﯽ ﺧﻼّق ﻣﺘﺼﻮر ﻧﺸﻮد و ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺧﻮد ﺑﺮای ﭘﺎﺳﺦ ﺧﻼّﻗﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻋﺘﻤﺎد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ )ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ، ﺧﻮد ﮐﺎرآﻣﺪی ﺧﻼّق ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ(، و ﯾﺎ ﺧﻼّﻗﯿﺖ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﯽ از راه ﺣﻞ در ﻧﻈﺮ ﻧﮕﯿﺮد )ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﯾﮏ ارزش ﻣﺤﺴﻮب ﻧﺸﻮد.(
•ﮐﻤﺒﻮد ﻓﺮﺻﺖ: ﻓﺮد اراده و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺧﻼّق ﺑﻮدن را دارد اﻣﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻓﺸﺎرﻫﺎی ﺑﯿﺮوﻧﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮوز دﻫﺪ. ﻓﺸﺎرﻫﺎی ﺑﯿﺮوﻧﯽ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖﻫﺎ در ﻃﯿﻒ ﮔﺴﺘﺮده ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺮوز ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﻓﺮد ﻣﯽﺷﻮد.
• ﻋﺪم ﺷﻨﺎﺧﺖ: ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﯾﮑﯽ از ﻣﺤﺮکﻫﺎی ﺑﺰرگ ﺑﺮای اﻓﺮاد ﺧﻼّق ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد و ﻧﺎدﯾﺪهﮔﺮﻓﺘﻦ اﺛﺮ ﺧﻼّﻗﺎﻧﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﯽاﻧﮕﯿﺰﮔﯽ ﻓﺮد ﻣﯽﺷﻮد. ﻓﻘﺪان ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺳﯿﺴﺘﻤﺎﺗﯿﮏ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺒﺐ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻋﻼﯾﻖ، ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن و روشﻫﺎی ﻋﻤﻠﮑﺮد ﻓﺮد ﺧﻼّق ﮔﺮدد و ﺣﺘﯽ در ﻣﻮاردی، ﺑﻪ ﺑﺮوز اﺷﮑﺎل ﻣﺨﺎﻃﺮهآﻣﯿﺰ ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد.
ﺳﺨﻦ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ
ﺑﺮاﺳﺎس آﻧﭽﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪ، ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺤﺮک اﺧﺘﺮاعﻫﺎ و اﮐﺘﺸﺎفﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮای ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ، ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺤﺮک ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﺤﻮهی ارﺗﺒﺎط ﻣﺮدم ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و ﺟﻬﺎن و ﻧﯿﺰ اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﯾﺮی در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮات اﺳﺖ. ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎی ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﺗﻔﮑﺮ اﻧﺘﻘﺎدی، ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮی، ﻓﺮاﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻋﻮاﻣﻞ اﻧﮕﯿﺰﺷﯽ در ارﺗﺒﺎط اﺳﺖ. از اﯾﻦ رو، آﻧﭽﻪ ﺿﺮورت دارد، ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ اﺻﻠﯽ ﺗﺠﺎرب زﻧﺪﮔﯽ اﻓﺮاد اﺳﺖ. در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ، ﻃﺮاﺣﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎی آﻣﻮزﺷﯽ ﺟﻬﺖ ﭘﺮورش ﺗﻔﮑﺮ ﺧﻼّق و اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﮑﻨﯿﮏﻫﺎی ﻣﺆﺛﺮ آﻣﻮزش ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﮐﻤﮏ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ از ﻣﻮاﻧﻊ ﺑﺮوز ﺧﻼّﻗﯿﺖ ﻋﺒﻮر، و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺤﯿﻂ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﯿﻮهای ﻣﺆﺛﺮﺗﺮ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ و ﺣﻞ ﮐﻨﻨﺪ. اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪی ﺧﻮد ﺣﺲ ﺧﻮدﮐﺎرآﻣﺪی را در اﻓﺮاد ﺑﺮﻣﯽاﻧﮕﯿﺰاﻧﺪ و ﺑﻪ رﺷﺪ ﻣﻬﺎرتﻫﺎی ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ و روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶﻫﺎی ﺗﺤﺼﯿﻠﯽ و ﺣﺮﻓﻪﺷﺎن ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﺪ.
ﻣﻨﺎﺑﻊ:
1. Kaufman, J. C. (2023). The creativity advantage. Cambridge University Press.
2. Reed, S. K. (2023). Encouraging innovation: Cognition, education, and implementation. Cambridge University Press.
3. Sternberg, R. J. (2018). A triangular theory of creativity. Psychology of Aesthetics, Creativity, and the Arts, 12(1), 50-67.
4. Sternberg, R. J., Glăveanu, V., & Kaufman, J. C. (2022): In quest of creativity: Three paths toward an elusive grail. Creativity Research Journal, 3, 1-22.
ﮔﺮدآورﻧﺪه : ﻓﺮوغ ﮐﺜﯿﺮی ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻋﻠﻮم ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ